Vergi Yansıması Nedir? Türleri Nelerdir?

Vergi yansıması, yasal olarak mükellef kabul edilen bir kişinin ödemesi gereken verginin belli bir oranda ya da tümüyle üçüncü bir şahsa veya tüketici tarafa aktarılması işlemidir. Mükellefler bunu fiyat mekanizmalarından faydalanarak gerçekleştirirler.

Vergi Yansımasının Genel Özellikleri

Devlet, bir ürün veya hizmeti vergilendirmek istediği zaman, bu vergiyi tüketicilere yansıtmaktan ziyade, üreticilere vergilendirebilir. Bu, verginin yansıtılma biçimlerinden bir örnektir. Böyle durumlarda üreticiler de vergileri göğüsleyerek zarara uğramak yerine ürünlere zam yaparlar. Fakat zammı da satışlarını azaltmayacak ölçüde yapmak zorunda kalırlar. Genelde yapılan zamlar, vergi yükünü hafifletici nicelikte olur.

İşte böyle durumlarda devlet tüketiciye değil de, üreticiye vergilendirme yapmış olsa da, dolaylı yoldan tüketiciler vergi öder duruma düşerler. Yani vergi yansıması ile tüketici de vergi yükünün altına dolaylı yoldan girmiş olur.

Vergi Yansımasını Belirleyen Faktörler

Peki, vergi yükünün hangi tarafın üzerine bineceği nasıl belirlenir? Bunun için iki unsura dikkat edilir:

• Arz: Ürün veya hizmete olan arzın ne kadar esnek olduğuna dikkat edilir.
• Talep: Benzer şekilde ürün veya hizmete olan talebin ne kadar esnek olduğuna bakılır.

Böylece vergi yükünü hangi tarafın sırtlayacağı belirlenmiş olur. Eğer bir ürün veya hizmete olan talep az esnekse, yani sürekli ihtiyaç duyulan bir malsa, verginin tüketiciye yansıması çok daha kolay olur. Benzer şekilde arz esnekliğinin az olduğu durumlarda da verginin üreticiye daha fazla yüklenmesi çok daha kolay olmaktadır.

Vergi yansıması sürecini şu şekilde özetleyebiliriz: Eğer bir ürün veya hizmetin tüketiciler için zorunlu bir yanı varsa, vergilerin büyük bölümünü tüketiciye yüklemek mümkündür. Tam tersi eğer ürün veya hizmet tüketiciler için zorunlu değilse ve tüketiciler satın almaktan vazgeçebiliyorlarsa, küçük zamlar bile ürünlerin talebini düşürebilir. Böyle ürünlerde devletin getirdiği vergileri üreticiler üstlenmek zorunda kalırlar.

Vergi Yansıması Örneği

Örneğin, temel gıda maddeleri, akaryakıt veya ilaç gibi vazgeçilmesi zor ürünlerde tüketiciler fiyat artışlarına rağmen alımlarını sürdürmek zorunda kalırlar. Bu durumda üreticiler vergi yansıması ile yükünü kolaylıkla fiyatlara yansıtabilirler. Ekmek, domates veya benzin gibi ürünlere gelen vergiler genellikle doğrudan tüketiciye yansıtılır.

Öte yandan, lüks tüketim malları gibi zorunlu olmayan ürünlerde, üreticiler fiyat artışı yaptıklarında tüketiciler alımlarını azaltabilir veya tamamen vazgeçebilirler. Bu durumda üreticiler yükün bir kısmını veya tamamını kendileri üstlenmek zorunda kalabilirler.

Vergi Yansıması Çeşitleri

Ekonomide vergi yansıması yedi farklı çeşit üzerinden değerlendirilir:

• İleri yansıma: İleri yansıma basitçe, vergi yükünün tüketiciye bindirilmesidir. Bu tür örneğin ekmek gibi, domates gibi ya da benzin gibi ürünlerde görülür.
• Geri yansıma: Vergi yükünün üreticilere bindirildiği türdür. Tüketiciler için tüketimi zorunlu olmayan ürünler üreten işletmelerin vergiyi karşılayan zam yapamaması sonucunda oluşur.
• Çapraz yansıma: Bir ürünün vergisinin artması neticesinde, başka ürünlere zam yaparak, o ürüne gelen vergi yükünü hafifletme işlemidir.
• Diferansiyel yansıma: Bir ürünün üzerinde verginin kaldırılması ve onun yerine başka bir ürüne vergi getirilmesiyle oluşur. Gelir dağılımıyla ve ekonomiyle ilgili değişiklikler sonucunda oluşur.
• Kanuni yansıma: Kanunların, vergi yansımasının hangi gruba yönelik olacağını belirlediği durumlarda oluşur. Buna en büyük örnek KDV’dir.
• Fiili yansıma: Vergi yükümlüsünün piyasalardaki koşullardan faydalanarak vergi yükünü devrettiği durumdur. Örneğin ithalatçılar için gümrük vergisi olsa da (kanuni yansıma), ithalatçı taraf ürünün fiyatını yükselterek yükü tüketicinin omuzlarına yükler.
• Mutlak yansıma: Vergilerdeki değişiklikler sonucunda ekonomi ve gelir dağılımı üzerinde değişimler meydana gelir. Bu tür yansıma hem üretici hem de tüketici üzerinde görülebilir.

Türkiye’nin en gelişmiş bulut tabanlı ERP yazılımı olan DİA ile, muhasebe, stok-depo, üretim yönetimi programı gibi süreçleri yönetmek çok kolay! DİA’nın sunmuş olduğu uçtan uca çözümler hakkında bilgi almak ve değişime ilk adımı atmak için aşağıda yer alan formu doldurun, sizi arayalım.

Önceki yazımıza https://www.dia.com.tr/blog/stopaj-vergisi-nedir-nasil-odenir/ linki üzerinden ulaşabilirsiniz.