Enflasyon Nedir? Neden Yükselir?

Enflasyon, en basit tanımla ürün ve hizmet fiyatlarının sürekli artışıdır. Genel olarak bir malın fiyatının tek seferlik artışı enflasyon sanılabilir. Ancak enflasyondan söz edebilmek için, belirli ürün fiyatlarında devamlı bir artış yaşanıyor olması gerekmektedir. Bu yazımızda, enflasyonu ekonomik bir terim olarak değil, yükseliş nedenleriyle ve sonuçlarıyla ele almaya çalıştık.

Enflasyon Neden Yükselir?

Enflasyon, alınan ürün ve hizmetlere ödenen paraların eskisine nazaran giderek artıyor olmasıdır. Peki, bu durum neden yaşanır? Enflasyonun yükseliş nedenlerini 3 temel maddede inceleyelim… 

• Ürün ve hizmet talebinin eskisine göre artması: Talep enflasyonu olarak da bilinen bu durum, üretimin talebi karşılamamasıyla oluşur. Örnek vermek gerekirse, kış aylarında tatil bölgelerindeki otel fiyatları düşerken, yaz aylarında otel fiyatları yükselir. İşte bu durum, hizmete olan talebin dönemsel olarak artmasıyla ortaya çıkan talep enflasyonudur.
• Üretim maliyetlerinin artması: Maliyet enflasyonu olarak da bilinen bu durum, ürünü üretmek ya da hizmeti sağlamak için harcanan paranın artmasıyla ortaya çıkar. Bu durum ürün veya hizmetin fiyatlarını yükseltir.
• Ekonomik parametrelerin enflasyon beklentisine bağlı yükselmesi: Beklenti enflasyonu olarak da bilinen bu durum, enflasyonun artmasının beklendiği durumlarda oluşur. Örnek vermek gerekirse, ev sahiplerinin enflasyon artışı beklentisiyle kiraya zam yapmaları bir beklenti enflasyonu doğurur.

Yüksek Enflasyon Nelere Neden Olur?

Yüksek enflasyon, vatandaşın satın alım gücünü düşürür. Geçmişte lüks bir lokantada yemek yenilecek parayla bugün sadece bir kase çorba içilebiliyorsa, alım gücü düşmüş demektir. Öte yandan ulusal paranın alım gücü azaldıkça, ona duyulan güven de azalır. Bu da insanların para biriktirirken döviz odaklı hareket etmesine neden olur. Böylece yabancı ülke paralarına olan talep artarken, yerli paraya olan talep azalır.

Yüksek enflasyon genel olarak aşağıda yer alan sonuçları doğurur:

• Enflasyonun yükselmesiyle birlikte ilk olarak bir belirsizlik ortamı oluşur. Bu da üreticilerin fiyat belirleme süreçlerini zorlaştırır. Diğer yandan tüketiciler, fiyatlarda yaşanan değişimlere uyum sağlayamaz hale gelir. Bankalar da kredileri daha yüksek faizlerle vermeye başlarlar. Tüm bunlar ülke içerisindeki yatırım hızını yavaşlatır.
• Yüksek enflasyon, ürün, hizmet ve enerji fiyatlarında sık sık yükselmeler yaşanmasına neden olur. Böylesi durumlarda ürünlerin fiyatlarını karşılaştırmak ve neyin neye göre daha ucuz ya da daha pahalı olduğunu kestirmek zorlaşır. Sonuç olarak hem üreticiler hem de tüketiciler doğru kararlar almakta zorlanırlar ve kaynaklar verimsizce kullanılır.
• Enflasyon, ekonominin kötü gitmesine neden olur. Bu da halkın sosyal hayatının kötü gitmesine ve sonuç olarak sosyal bunalıma sebebiyet verebilir.
• Enflasyon normal şartlarda faizlerin yükselmesine neden olur. Bu da sınıflar arası gelir düzeyleri arasındaki farkın artmasına yol açmaktadır. Çünkü parası olanlar yüksek faizlerden faydalanarak servetlerine servet katarken, yoksul kesim yüksek faizlerle borçlanmak zorunda kalır.
• Ekonomiye duyulan güvenin azalması, toplumda bir huzursuzluk ortamı yaratır. Gençler gelecek kaygısı duymaya başlarken, çalışan kesim geçim sıkıntısı çeker.

Enflasyonun Olumlu Yönleri

Peki, enflasyonun olumlu bir yönü var mı? İsveç, Norveç, Almanya gibi ülkeler enflasyona belli bir seviyede ihtiyaç duyarken, bizim için enflasyon neden olumsuz bir durumdur? Enflasyon genel olarak ülkelere ve vatandaşlarına zarar veren bir ortam yaratır. Ancak enflasyona bağlı olarak ülke ekonomisinin harekete geçebileceği de bilinir. Piyasalarda dolaşımda olan para miktarının artması, harcayacak daha çok para olmasına ve beraberinde genel talebin artmasına neden olur. Böylece üretim artar, işsizlik azalır ve ekonomik büyüme yaşanabilir.

Her ne kadar bundan fayda olarak bahsetmek biraz zor olsa da enflasyon, “Tasarruf Paradoksu” adıyla bilinen ekonomik tehlikeye karşı engelleyicidir. Tasarruf Paradoksu ekonomist John Maynard Keynes tarafından ortaya atılmıştır. Tüketicilerin, fiyatların düşme eğilimi gösterdiği dönemlerde alışveriş ihtiyaçlarını erteleme eğilimi gösterdiklerini iddia eder. Ancak enflasyon, fiyatların daha da artma tehlikesine karşı vatandaşları hızla ihtiyaç duydukları ürünleri almaya iter. Yani enflasyonun yüksek olması, düz mantığın tam tersine insanları harcama yapmaya iter. Çünkü insanlar bugün ihtiyaç duydukları ürünü almadıklarında, yarın o ürünün birim fiyatının ne kadar yükselebileceğini kestiremezler.

Enflasyon Hesaplama

Enflasyon hesaplarken fiyatların aylık olarak takip edilmesi gerekir. Takip yaparken, ülke ortalamasını temsil eden bir ailenin aylık tükettiği ürün ve hizmetler ele alınmalıdır. Örnek ailenin aylık harcamalarından bir sepet oluşturulur ve sepet içerisindeki ürün ve hizmetler kümelendirilir. Oluşturulan sepet içerisindeki ana kalemler şöyle sıralanabilir:

• Gıda ve alkolsüz içecekler
• Alkollü içecekler ve tütün
• Giyim
• Konut
• Ev eşyaları
• Sağlık
• Ulaşım
• Haberleşme

Daha sonra bu kümeler ailenin ağırlıklı harcamalarına göre yüzdesel olarak ağırlıklandırılır. Ortaya çıkan yüzdesel verilere Tüketici Fiyat Endeksi adı verilir. Örneğin aile halkının sepetindeki ürünlerin toplamının geçen yıl 100 TL fiyatı varken, bu yıl 130 TL fiyatı varsa, enflasyonun yüzde 30 artışından söz edebiliriz.